علم نحو
«علم نحو» علم به اصول و قواعدی است که با آنها حالت و حرکت حرف آخر هر کلمه در جمله و نیز کیفیت ترکیب کلمات با هم در یک جمله، معلوم می‌شود. موضوع این علم کلمه و کلام و هدف آن نیز حفظ زبان از اشتباه لفظی است.
تعریف و موضوع نحو
در این علم درباره إعراب هر یک از فاعل و مفعول و فعل و مبتدا و خبر و... و جایگاه هر یک از آنها در جمله بحث می‌شود، و هم چنین این که چه عاملی باعث می‌شود این اعراب تغییر کنند. امیل بدیع یعقوب، زبان شناس معاصر عرب علم نحو را چنین تعریف می‌کند: «علم نحو، روش عرب در کلام فصیح، با دقت در حرکات است، یا به عبارت دیگر قانون گردآوردن کلام و پیوند زدن الفاظ آن به یکدیگر است».
همچنین نحو، روش مردم عرب در کاربرد کلام فصیح و روشن است که با دقت در حرکات و نشانه‌های آخر کلمات و الفاظ انجام می‌پذیرد. و آن روشی است که کلمات را در کنار هم گردآورده و به صورت قانونمند آنها را به یکدیگر پیوند می‌زنند. و در واقع ما (پارسیان غیر عرب) برای آسان آموزی زبان عربی بدان نیازمندیم.
استاد جلال الدین همایی در مقاله‌اش می آورد: «نحو عربی برای دو منظور تدوین شد: یکی حفظ زبان از تصرف اقوام و ملل غیر عرب و دیگر سهولت تعلیم و تعلّم [زبان عربی]».
تاریخچه علم نحو
در تاریخ پیدایش نحو آمده است که پس از فتوحات اسلامی، قبائلی در حوزه زبان فصیح عربی قرار گرفتند که با زبان گویشی خود در فصاحت زبان عربی لغزش ایجاد کردند و لحن (عدم صحّت اِعراب در اواخر کلمات و الفاظ) را پدید آوردند و این وضع تا زمان امام علی (ع) رواج داشت تا آنکه ابوالأسود دؤلی از یاران آن امام بزرگوار (ع) ایشان را از این خطر زبانی آگاه ساخت. زیرا با ورود لحن، اشعار شاعران نامدار عرب به غلط خوانده می‌شد و طبیعی بود که قرآن نیز به اشتباه تلاوت می‌گردید که موجب ظهور اختلافات اعتقادی و مذهبی می‌شد. در نتیجه «امام علی (ع) به ابوالاسود دؤلی فرمود تا اساس [علم] نحو را بنهد. چنان که خود گفته است: «من حدود نحو را از امام علی (ع) اخذ نموده ام».
مورخان عموما اتفاق دارند که ابوالاسود دوئلی متوفی به سال ۶۹ هجری علم نحو عرب را وضع کرده است، وی از بزرگان تابعین و از صحابه حضرت امیر بوده و در جنگ صفین التزام رکاب آن حضرت را داشته است. پس از آن به بصره آمده و در آنجا زبان سریانی آموخته و قواعد نحو آن را فرا گرفت.
یادآوری این نکته خالی از فایده نیست که پیش از نحو پردازی ابوالأسود دؤلی، کتاب خدا بدون اِعراب و نقطه گذاری (علائم و نشانه های علم نحو) بود.
پانویس
منابع
- سایت اندیشه قم، بازیابی:۴ مهر ۱۳۹۲.
- علیرضا فرقانی، آموزش زبان عربی در ایران اهداف، چالش‌ها، راهکارها، پژوهشگاه علوم انسانی، بازیابی:۴ مهر ۱۳۹۲.
- زیدان جرجی، نحو عربی چگونه و توسط چه کسی پدید آمد؟ پایگاه اطلاع رسانی حوزه، بازیابی:۴ مهر ۱۳۹۲.